ภาวะข้อไหล่ติด (frozen shoulder)
ข้อไหล่ (glenohumeral joint) เป็นข้อต่อประเภทบอลและเบ้า (ball and socket) ซึ่งเป็นหนึ่งในประเภทของข้อต่อในร่างกาย ทำให้ข้อไหล่สามารถเคลื่อนไหวได้ในหลายทิศทางในหลายระนาบซึ่งสำคัญต่อการทำกิจกรรมต่าง ๆ ในชีวิตประจำวัน โดยข้อไหล่เป็นโครงสร้างทางกายวิภาคศาสตร์ที่มีความซับซ้อน เกิดจากการรวมกันระหว่างหัวกระดูกแขนส่วนบน (humeral head) และแอ่งกลีนอยด์ (glenoid fossa) ของกระดูกสะบัก (scapula) (ดังแสดงในรูปที่ 1) ซึ่งโดยลำพังโครงสร้างกระดูกและข้อต่อของข้อไหล่จะมีความมั่นคงที่น้อยมาก เพื่อให้ข้อไหล่สามารถเคลื่อนไหวได้ในหลายทิศทาง ดังนั้นข้อไหล่จึงมีเอ็นข้อต่อและกล้ามเนื้อจำนวนมากมาช่วยเพิ่มความมั่นคงและช่วยให้เกิดการเคลื่อนไหวได้สมบูรณ์ ซึ่งมีความซับซ้อนมากกว่าข้อต่ออื่น ๆ ในร่างกาย ด้วยเหตุนี้หากมีการบาดเจ็บเล็ก ๆ เกิดขึ้นบริเวณข้อไหล่ โครงสร้างโดยรอบโดยเฉพาะกล้ามเนื้อจะมีการเกร็งตัวซึ่งอาจส่งผลให้กลไกการเคลื่อนไหวข้อไหล่ผิดปกติได้ หากผู้ป่วยละเลยต่ออาการบาดเจ็บดังกล่าวจะนำไปสู่การบาดเจ็บสะสมและเกิดการบาดเจ็บที่มากขึ้นได้ ส่งผลไปถึงการจำกัดการเคลื่อนไหวของข้อไหล่ในทิศทางต่าง ๆ และนำไปสู่ภาวะข้อไหล่ติด (frozen Shoulder) ในที่สุด (1)
รูปที่ 1 แสดงส่วนประกอบอย่างง่ายของข้อไหล่ข้างขวา
ภาวะข้อไหล่ติด (frozen shoulder) หรือที่รู้จักกันในชื่อ adhesive capsulitis คือภาวะที่เกิดจากการอักเสบและหดรั้งของเยื่อหุ้มข้อไหล่ (ดังแสดงในรูปที่ 2) ซึ่งส่งผลให้มีอาการปวด ข้อต่อไหล่ขยับได้ยาก มีการเกร็งตัวของกล้ามเนื้อรอบข้อไหล่และมีการจำกัดการเคลื่อนไหว โดยทั่วไปภาวะนี้อาจมีความรุนแรงแตกต่างกัน ตั้งแต่ความเจ็บปวดเล็กน้อยไปจนถึงความเจ็บปวดที่รุนแรง และ/หรือจากการจำกัดการเคลื่อนไหวเล็กน้อยไปจนถึงการจำกัดการเคลื่อนไหวอย่างรุนแรง (2, 3) ซึ่งทิศทางที่มักจะเกิดการจำกัดการเคลื่อนไหวก่อนทิศทางอื่นๆ คือการหมุนแขนออกทางด้านนอก (external rotation) รองลงมาจะเป็นการกางแขน (abduction) และสุดท้ายการหมุนแขนเข้าด้านใน (internal rotation) (4, 5)
รูปที่ 2 แสดงเยื่อหุ้มข้อไหล่อักเสบของข้อไหล่ข้างขวา
สาเหตุของภาวะข้อไหล่ติด
- ชนิดปฐมภูมิ (primary/ idiopathic frozen shoulder)
คือ ภาวะข้อไหล่ติดที่ไม่สามารถหาสาเหตุที่แน่ชัดได้ เป็นข้อไหล่ติดชนิดที่เกิดได้เองตามธรรมชาติซึ่งไม่ได้มีการบาดเจ็บหรืออักเสบของข้อไหล่มาก่อน (6)
- ชนิดทุติยภูมิ (secondary frozen shoulder/ known disorders)
คือ ภาวะข้อไหล่ติดที่ทราบสาเหตุที่แน่ชัดและเชื่อมโยงกับสาเหตุอื่นๆ โดยเกิดจากพยาธิสภาพและการบาดเจ็บบริเวณข้อไหล่ เช่น การบาดเจ็บ, การได้รับอุบัติเหตุบริเวณข้อไหล่หรือข้อต่อข้างเคียง การผ่าตัดที่ทรวงอก, ภาวะทางการภาวะหมอนรองกระดูกคอเคลื่อน ซึ่งปัจจัยร่วมที่พบได้บ่อยในหลายๆ ปัจจัยเหล่านี้คือ ช่วงเวลาของอาการปวด และหรือการจำกัดการเคลื่อนไหว โดยมีความสัมพันธ์ที่สูงนำไปสู่ภาวะข้อไหล่ติด (2, 3) นอกจากนี้แล้วยังมีสาเหตุจากโรคบางชนิด เช่น โรคเบาหวาน โรคหลอดเลือด โรคหลอดเลือดหัวใจ และโรคอัมพาตครึ่งซีก (7)
ระยะ/การดำเนินโรคของภาวะข้อไหล่ติด
โดยจะประกอบไปด้วย 3 ระยะ (8) คือ
- ระยะเจ็บปวดหรืออักเสบ (painful/ freezing stage)
ระยะเจ็บปวดหรืออักเสบ (painful/ freezing stage) ซึ่งจะมีอาการปวดมาก แม้ในขณะพักและไม่ได้ทำกิจกรรมใด ๆ และมักปวดมากในช่วงกลางคืนส่งผลให้รบกวนการนอนหลับ โดยในระยะนี้กินเวลาประมาณ 3–9 เดือน
- ระยะข้อติดแข็ง (stiffening/ frozen stage)
ระยะนี้อาการปวดจะค่อยๆ ลดลง แต่จะมีอาการแข็งตัวและมีการจำกัดการเคลื่อนไหวของหัวไหล่อย่างมากโดยเห็นได้ชัด ในระยะนี้อาการปวดขณะพักและในช่วงกลางคืนจะลดลงเช่นเดียวกัน โดยในระยะนี้กินเวลาประมาณ 4–12 เดือน
- ระยะฟื้นฟู (thawing/ resolution stage)
ระยะนี้อาการปวดจะลดลงเรื่อย ๆ การเคลื่อนไหวของข้อไหล่ค่อย ๆ กลับมาดีขึ้น รวมทั้งองศาการเคลื่อนไหวของข้อไหล่จะเพิ่มขึ้นโดยเฉพาะการหมุนไหล่และยกแขน โดยในระยะนี้กินเวลาประมาณ 12–42 เดือน ซึ่งได้มีการศึกษาพบความสัมพันธ์ที่น่าสนใจ โดย Owens-Burkhart ได้กล่าวถึงความสัมพันธ์นี้ว่า “ช่วงที่มีอาการปวดสั้นจะสัมพันธ์กับระยะเวลาฟื้นฟูที่สั้น และช่วงที่มีอาการปวดยาวจะสัมพันธ์กับระยะเวลาฟื้นฟูที่ยาว”
อาการสำคัญ/อาการแสดงที่พบได้ในผู้ที่มีภาวะข้อไหล่ติด (1, 2, 3, 9)
- พฤติกรรมที่เกี่ยวข้องกับอาการปวด
- มีอาการปวดขณะพัก/ มีอาการปวดในเวลากลางคืน ปวดรบกวนการนอน
- อาการปวดมากขึ้นเมื่อมีอาการเคลื่อนไหวของข้อไหล่
- อาการปวดจะอยู่บริเวณข้อไหล่และกล้ามเนื้อข้างเคียง เช่น กล้ามเนื้องอข้อศอก (Biceps brachii) กล้ามเนื้อหัวไหล่ (Deltoid) กลุ่มกล้ามเนื้อสะบัก ซึ่งอาจมีอาการปวดด้านข้างของแขนท่อนบนหรือด้านข้างของแขนท่อนล่างร่วมด้วยได้
- การใช้งานในชีวิตประจำวัน/ การใช้งานทั่วไปที่จำกัด
- ผู้ป่วยมักสังเกตว่าความสามารถในการทำกิจกรรมต่าง ๆ ลดลง เช่น สวมเสื้อลำบาก ติดตะขอเสื้อในทางด้านหลังลำบาก หวีผมหรือล้วงกระเป๋ากางเกงทางด้านหลังลำบาก
- ขณะเดินจะพบว่าแกว่งแขนได้ไม่เป็นธรรมชาติ การแกว่งแขนลดลง
การรักษา
โดยเป้าหมายของการรักษาภาวะข้อไหล่ติดเพื่อลดความเจ็บปวด เพิ่มองศาการเคลื่อนไหวข้อไหล่ และสามารถกลับมาทำกิจกรรมได้ตามปกติ (3) แบ่งเป็น 2 แบบ ได้แก่
- การรักษาโดยไม่ผ่าตัด (conservative treatment)
- การใช้ยารับประทาน เช่น ยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) และสเตียรอยด์ชนิดรับประทานเพื่อลดอาการเจ็บปวด (10)
- การฉีดคอร์ติโคสเตียรอยด์ภายในข้อ เพื่อช่วยลดการอักเสบและบรรเทาอาการปวด (3, 10)
- การรักษาทางกายภาพบำบัด (11, 12, 13, 14)
- เทคนิคการรักษาด้วยมือ (manual technique) ไม่ว่าจะเป็นการนวดคลายกล้ามเนื้อบริเวณรอบข้อไหล่รวมไปถึงการดัดดึงข้อต่อ
- เทคนิคการรักษาด้วยการใช้เครื่องมือทางกายภาพบำบัด (physical modality technique) เช่น การใช้ความเย็นสำหรับลดปวดและลดอักเสบในภาวะข้อไหล่ติดระยะแรก การใช้ความร้อนคลายกล้ามเนื้อและลดความตึงของเนื้อเยื่อบริเวณรอบข้อไหล่ การใช้การรักษาด้วยคลื่นเหนือเสียง (ultrasound therapy) การใช้การรักษาด้วยเลเซอร์ความถี่สูง (high intensity laser therapy) และการใช้การรักษาด้วยกระแสไฟฟ้าชนิด interferential current (IFC)
- การออกกำลังกาย ได้แก่ การออกกำลังกายเพิ่มความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อข้อไหล่ การออกกำลังกายเพิ่ม/คงองศาการเคลื่อนไหวข้อไหล่ และการออกกำลังกายเพื่อเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อหัวไหล่และกล้ามเนื้อสะบัก (1)
- การรักษาโดยการผ่าตัด (surgical treatment)
ในกรณีที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาแบบ conservative treatment หรือ กรณีของภาวะข้อไหล่ติดที่เกิดซ้ำ ๆ ซึ่งเกี่ยวข้องกับการหักหรือหลุดของกระดูก, หรือมีภาวะกระดูกพรุนรุนแรง (2) แพทย์อาจพิจารณาการรักษาโดยการผ่าตัด โดยมีการผ่าได้ 2 แบบทั้งผ่าแบบเปิดและผ่าแบบส่องกล้อง ตัวอย่างการผ่า เช่น การผ่าตัดเปิดแคปซูลที่ส่วนล่างและหน้าของพับรักแร้ การผ่าตัดลดแรงกดที่ใต้กระดูกไหปลาร้า เป็นต้น (15, 16)
เรียบเรียงโดย กภ.ปิยะโชติ ทองสุข
เอกสารอ้างอิง
- รัชนีวรรณ อดิศัยเผ่าพันธุ์, เยาวภา ใจรักดี, เพ็ญพิชชา ลิขิตสุวรรณ. ท่าการออกกำลังกายเพื่อการรักษาผู้ป่วยข้อไหล่ติดแข็ง. วารสารวิชาการสาธารณสุข. 2021;30(5):962 - 70.
- Grubbs N. Frozen shoulder syndrome: a review of literature. J Orthop Sports Phys Ther. 1993;18(3):479-87.
- Maund E, Craig D, Suekarran S, Neilson A, Wright K, Brealey S, et al. Management of frozen shoulder: a systematic review and cost-effectiveness analysis. Health Technol Assess. 2012;16(11):1-264.
- Barua S, Chowdhury M. Phonophoresis in Adhesive Capsulitis (Frozen Shoulder). Chattagram Maa-O-Shishu Hospital Medical College Journal. 2014;13.
- Junsiri P, Suwannarat S. การเปรียบเทียบช่วงการเคลื่อนไหวข้อไหล่ในทุกทิศทาง ระหว่างผู้ป่วยข้อไหล่ติดรั้ง (Adhesive Capsulitis) กับผู้ป่วยปวดไหล่จากสาเหตุอื่น. วารสารวิชาการสาธารณสุข. 2020;29(2):252-9.
- Russell S, Jariwala A, Conlon R, Selfe J, Richards J, Walton M. A blinded, randomized, controlled trial assessing conservative management strategies for frozen shoulder. J Shoulder Elbow Surg. 2014;23(4):500-7.
- Le HV, Lee SJ, Nazarian A, Rodriguez EK. Adhesive capsulitis of the shoulder: review of pathophysiology and current clinical treatments. Shoulder Elbow. 2017;9(2):75-84.
- Dias R, Cutts S, Massoud S. Frozen shoulder. Bmj. 2005;331(7530):1453-6.
- Siegel LB, Cohen NJ, Gall EP. Adhesive capsulitis: a sticky issue. Am Fam Physician. 1999;59(7):1843-52.
- Favejee MM, Huisstede BM, Koes BW. Frozen shoulder: the effectiveness of conservative and surgical interventions--systematic review. Br J Sports Med. 2011;45(1):49-56.
- Challoumas D, Biddle M, McLean M, Millar NL. Comparison of Treatments for Frozen Shoulder: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Netw Open. 2020;3(12):e2029581.
- Cheing GL, So EM, Chao CY. Effectiveness of electroacupuncture and interferential eloctrotherapy in the management of frozen shoulder. J Rehabil Med. 2008;40(3):166-70.
- de la Barra Ortiz HA, Parizotto N, Arias M, Liebano R. Effectiveness of high-intensity laser therapy in the treatment of patients with frozen shoulder: a systematic review and meta-analysis. Lasers Med Sci. 2023;38(1):266.
- Kelley MJ, McClure PW, Leggin BG. Frozen shoulder: evidence and a proposed model guiding rehabilitation. J Orthop Sports Phys Ther. 2009;39(2):135-48.
- Goldberg BA, Scarlat MM, Harryman DT, 2nd. Management of the stiff shoulder. J Orthop Sci. 1999;4(6):462-71.
- Rizk TE, Christopher RP, Pinals RS, Higgins AC, Frix R. Adhesive capsulitis (frozen shoulder): a new approach to its management. Arch Phys Med Rehabil. 1983;64(1):29-33.
