เรียนรู้เรื่อง “เจ็บปวด” ตอนที่ 2 การเจ็บปวดเฉียบพลัน กับ ซุปอักเสบ
เราสามารถจำแนกความเจ็บปวดได้หลายชนิด ซึ่งแนวทางในการแบ่งประเภทนั้นจะนำไปสู่กระบวนการจัดการความเจ็บปวดในลำดับต่อไป ในที่นี้หากแบ่งตามระยะเวลาที่เกิดอาการ สามารถแบ่งความเจ็บปวดออกได้เป็น 2 ระยะคือ ระยะเจ็บปวดเฉียบพลัน (acute pain) และระยะเจ็บปวดเรื้อรัง (chronic pain) และสำหรับบทความนี้ขอนำเสนอเกี่ยวกับ ระยะความเจ็บปวดเฉียบพลันครับ
คำจำกัดความเจ็บปวดเฉียบพลัน และความแตกต่างจากความเจ็บปวดประเภทอื่น
สมาคมการศึกษาเรื่องความเจ็บปวดนานาชาติ (International association for the study of pain) ให้คำจำกัดความของ ความเจ็บปวดเฉียบพลันว่า เป็นความเจ็บปวดที่เกิดอย่างกะทันหัน เริ่มต้นอย่างชัดเจนและรุนแรง และเป็นสัญญาณเตือนของโรคและภัยคุกคามต่อร่างกาย มีสาเหตุจากการบาดเจ็บ การผ่าตัด การเจ็บป่วย อุบัติเหตุ หรือ กระบวนการรักษาทางการแพทย์ที่กระตุ้นการเจ็บปวดขึ้น และทั่วไปจะหายไปภายในไม่กี่นาทีถึงระยะยาวแต่ไม่เกิน 6 เดือน โดยปกติความเจ็บปวดเฉียบพลันจะหายไปเมื่อสาเหตุแห่งการเกิดอาการได้รับการรักษาหรือบรรเทา (1)
ความเจ็บปวดเฉียบพลันแตกต่างจากกับความเจ็บปวดประเภทอื่น ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับความเจ็บปวดเรื้อรัง (chronic pain) ซึ่งอยู่ในการแบ่งประเภทความเจ็บปวดด้วยระยะเวลาเช่นเดียวกัน คือ ลักษณะของการเกิดที่เกิดอย่างเฉียบพลันและกระทบต่อโครงสร้างอย่างชัดเจน รวมถึงตอบสนองต่อการรักษาได้ดี (2) การเปรียบเทียบความแตกต่างของความเจ็บปวดเฉียบพลันและความเจ็บปวดเรื้อรังแสดงดังตารางที่ 1
| เจ็บปวดเฉียบพลัน | เจ็บปวดเรื้อรัง | |
|---|---|---|
| สาเหตุ | โดยปกติเกิดจากการบาดเจ็บของเนื้อเยื่อ | เกิดจากหลายสาเหตุ |
| การเกิดอาการ | เกิดจากการบาดเจ็บของเนื้อเยื่อทันที | คงอยู่หลังจากการบาดเจ็บของเนื้อเยื่อหายหรือบรรเทาลง |
| การแจ้งเตือน | ทำหน้าที่แจ้งเตือนการทำลายหรือการบาดเจ็บของเนื้อเยื่อเพื่อป้องกันการบาดเจ็บเพิ่มเติม | การแจ้งเตือนของร่างกายไม่ทำงาน |
| ความสัมพันธ์กับระบบประสาทรับความรู้สึก | กระตุ้นตัวรับความรู้สึกเจ็บปวด (nociceptors) | กระทบให้เกิดความไวต่ออาการเจ็บปวดในระบบประสาทส่วนกลาง (central sensitization) และความผิดปกติของโครงสร้างของระบบประสาทส่วนกลางอย่างถาวร |
| ความสัมพันธ์กับระบบประสาทอัตโนมัติ | กระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก (sympathetic nervous system) ได้แก่ หัวใจเต้นเร็วขึ้น หายใจถี่ขึ้น ความดันสูงขึ้น | สามารถปรับตัวได้ทางสรีรวิทยา (physiologic adaptation) โดยตรวจวัดสัญญาณชีพเป็นปกติ |
| ระยะเวลาดำเนินอาการ | ช่วงเวลาสั้น | มีระยะเวลาการดำเนินอาการที่ยาวนาน |
| อาการหลังได้รับการรักษา | บรรเทาลงเมื่อได้รับการรักษาอาการบาดเจ็บ | อาการยังคงอยู่แม้ได้รับการรักษาอาการบาดเจ็บของเนื้อเยื่อไปแล้ว |
| ความสัมพันธ์กับการบาดเจ็บ สภาวะหลังการผ่าตัด และการดำเนินของโรค | สัมพันธ์โดยตรง | สัมพันธ์ทางอ้อม |
| การตอบสนองต่อการรักษา | ตอบสนองอย่างดีเมื่อรักษาเนื้อเยื่อที่บาดเจ็บ | ไม่ค่อยตอบสนอง หรือดื้อต่อการรักษา |
ข้อบ่งชี้หนึ่งที่ทำให้การเจ็บปวดเฉียบพลัน มีความแตกต่างจากการเจ็บรูปแบบอื่นนอกเหนือจากเรื่องของระยะเวลา คือ การเกิดการอักเสบซึ่งเป็นลักษณะเด่นชัดของการเจ็บปวดประเภทนี้
การอักเสบ คือ (5)
การอักเสบเป็นกระบวนการปกติของร่างกายเพื่อตอบสนองหลังจากเมื่อเกิดการบาดเจ็บ เป็นโรค หรือถูกบุกรุกจากปัจจัยภายนอก เช่น เชื้อโรคหรือสารเคมี การอักเสบสามารถเกิดได้ทั้งแบบเฉียบพลัน และเรื้อรัง กลไกการอักเสบเฉียบพลัน (acute inflammation) เริ่มต้นขึ้นเมื่อเกิดการบาดเจ็บ โดยตัวรับความรู้สึกเจ็บปวด (nociceptor) จะรับข้อมูลความรู้สึกเจ็บปวดส่งไปตามเส้นประสาทรับความรู้สึกเข้าไปยังไขสันหลัง แล้วไขสันหลังส่งข้อมูลผ่านขึ้นไปยังสมองส่วนการรับความรับความรู้สึกเพื่อประมวลผลแล้วสั่งการเกิดการตอบสนองกลับลงมายังบริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ โดยกระบวนการดังกล่าวเกิดอย่างรวดเร็วและตอบสนองต่อการเกิดอันตรายทันที โดยผลจากการตอบสนองนี้จะทำให้เกิดลักษณะบ่งชี้ถึงการอักเสบเฉียบพลันในบริเวณดังกล่าว ได้แก่ ปวด (pain) บวม (swelling) แดง (redness) และร้อน (heat) ที่นี้ลักษณะที่ปรากฏเกิดจากการที่มีสารชักนำการอักเสบ (inflammatory mediator) รวมถึงเซลล์เม็ดเลือดขาวจำนวนมากเข้าไปยังบริเวณที่ได้รับบาดเจ็บผ่านระบบไหลเวียนโลหิต การที่มีสารดังกล่าวรวมถึงเม็ดเลือดขาวเข้าไปในบริเวณนั้นย่อมทำให้เกิดการกำจัดสิ่งแปลกปลอมแต่ทำให้การอักเสบนั้นคงอยู่ ตัวอย่างเช่น เซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดแมคโครฟาจ (macrophage) หลังจากกินสิ่งแปลกปลอมแล้ว เซลล์จะหลั่งสารประเภท bradykinin และ interleukin ที่กระตุ้นให้เกิดความเจ็บปวด หรืออีกตัวอย่าง คือ สาร substance P ซึ่งถูกสร้างเมื่อเส้นประสาทรับความเจ็บปวดถูกกระตุ้น สารดังกล่าวชักนำให้เกิดการขยายตัวของหลอดเลือด (vasodilation) ทำให้สารชักนำการอักเสบและเซลล์เม็ดเลือดขาวเข้ามายังบริเวณที่บาดเจ็บมากขึ้น นอกจากนี้ ยังมีสารอื่น ๆ ที่ปรากฏในบริเวณที่บาดเจ็บและส่งผลให้การอักเสบเกิดอย่างต่อเนื่อง ทำให้บริเวณดังกล่าวเต็มไปด้วยสารชักนำการอักเสบและเซลล์เม็ดเลือดขาวเป็นจำนวนมากมารวมกัน คล้ายกับหม้อต้มซุปอักเสบ (inflammatory pain chemical mediators soup) ที่วนเวียนไปด้วยสารและเซลล์ดังกล่าว
รูปที่ 1 ซุปอักเสบ เมื่อเกิดการบาดเจ็บ สารชักนำการอักเสบและเซลล์เม็ดเลือดขาวเข้ามายังบริเวณที่บาดเจ็บ สารบางชนิดทำให้หลอดเลือดขยายตัว บางชนิดเมื่อย่อยสารแปลกปลอมแล้วคายความร้อนออกมา บางชนิดกระตุ้นให้เกิดการอักเสบและความเจ็บปวดมากขึ้น ทำให้บริเวณนั้นเป็นซุปร้อน ๆ ที่มีแต่สารที่ทำให้เกิดการอักเสบไม่รู้จบ (9)
สำหรับการอักเสบเรื้อรัง (chronic inflammation) มีความแตกต่างจากการอักเสบเฉียบพลันทั้งในเรื่องของระยะเวลาที่เกิดยาวนานกว่า และสาเหตุที่มีหลากหลายเมื่อเทียบกับการอักเสบเฉียบพลันจากการบาดเจ็บ การติดเชื้อ หรือถูกสารเคมีซึ่งเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว ขอบเขตและความรุนแรงของการอักเสบเรื้อรังจำเป็นต้องได้รับการวินิจฉัยอย่างถูกต้องก่อนการรักษา (6)
การอักเสบมีข้อดีหรือไม่
ถึงแม้การอักเสบจะมีผลทำให้เกิดเป็นอาการเจ็บปวดอย่างต่อเนื่อง แต่การอักเสบก็มีข้อดีหากสามารถควบคุมให้อยู่ในระดับที่พอเหมาะต่อการทำงานของร่างกาย ข้อดีดังกล่าว คือ (7)
- การอักเสบ เป็นสิ่งที่ไม่พึงประสงค์ที่มีความจำเป็น การอักเสบกระตุ้นในเซลล์ภูมิคุ้มกันโดยรอบตะหนักถึงการเกิดเชื้อโรคหรือการบาดเจ็บได้อย่างทันท่วงที และเป็นตัวบ่งชี้เชิงบวกต่อการจัดการเชื้อโรคและควบคุมความเสียหายที่เกิดในบริเวณที่มีการติดเชื้อหรือบาดเจ็บ
- การอักเสบบ่งชี้ถึงโรคเรื้อรัง การอักเสบที่เกิดอย่างต่อเนื่องหรือการอักเสบเรื้อรัง เป็นตัวบ่งชี้ถึงโรคอักเสบที่สำคัญ ได้แก่ โรคมะเร็ง โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคระบบประสาท โรคอัลไซเมอร์ โรคแพ้ภูมิตัวเอง และโรคลําไส้อักเสบ โดยตรวจพบสารอักเสบที่เกี่ยวข้องกับโรคดังกล่าว และอาศัยการตรวจสารอักเสบเหล่านั้นเพื่อการวินิจฉัยโรคและการรักษาได้อย่างรวดเร็วก่อนอาการของโรคจะลุกลาม
เราสามารถจัดการ หรือดูแลเบื้องต้น ในกรณีเกิดการเจ็บปวดเฉียบพลันได้อย่างไร
การจัดการเบื้องต้นในเมื่อเกิดการเจ็บปวดเฉียบพลัน โดยให้พิจารณาตำแหน่งที่เกิดอาการก่อนว่า มีบาดแผลเกิดขึ้นหรือไม่ ถ้ามีให้ทำการห้ามเลือด ทำความสะอาดบาดแผลเพื่อป้องกันการติดเชื้อและพันกระชับ ถ้าแผลลึกเลือดไม่หยุดไหลให้รีบไปสถานพยาบาลเพื่อทำการรักษา
สำหรับกรณีที่ตำแหน่งการบาดเจ็บไม่มีบาดแผลแต่มีการอักเสบ ให้พิจารณาลดอาการอักเสบ โดยอาศัย 2 หลักการ คือ PRICE และ POLICE ดังตาราง 2 และ 3 (8) ถ้าปฏิบัติแล้วไม่สามารถควบคุมอาการอักเสบได้หรือการอักเสบไม่ลดลง ควรไปพบแพทย์เพื่อทำการตรวจประเมินสาเหตุอื่น ๆ เพิ่มเติม
| P (Protect) | R (Rest) | I (Ice) | C (Compression) | E (Elevation) |
|---|---|---|---|---|
| ป้องกันส่วนที่บาดเจ็บจากการบาดเจ็บเพิ่ม โดยใช้อุปกรณ์รองรับ หรือใช้ผ้ายืด (elastic bandage) พันกระชับไว้ | พักการเคลื่อนไหวหรือใช้งานส่วนหรือบริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ เพื่อให้เกิดการซ่อมแซมโดยธรรมชาติและลดอาการบวม ในกรณีบาดเจ็บส่วนขาต้องงดการลงน้ำหนักขณะเคลื่อนไหว อาจใช้ไม้ค้ำยันช่วยพยุง | ใช้ความเย็นเพื่อลดการบวมและตุ่มพองโดยใช้หลัก cold compress คือ ใช้ความเย็นแล้วรัดด้วยผ้าไว้ประมาณ 15 ถึง 20 นาทีต่อครั้ง ทุก ๆ 2 ถึง 3 ชั่วโมง ห้ามวางน้ำแข็งหรือแผ่นเย็นโดยตรงที่บริเวณบาดเจ็บโดยไม่มีผ้าห่อหุ้มไว้ เพราะจะทำให้เกิดการบาดเจ็บจากความเย็นได้ | พันกระชับด้วยผ้ายืดเพื่อจำกัดการบวมอักเสบไว้และจำกัดการเคลื่อนไหวทุกเวลาแม้กระทั่งเวลานอน | ยกส่วนที่บาดเจ็บไว้ให้เหนือระดับของหัวใจเล็กน้อยเพื่อลดปริมาณของเลือดที่ไปยังบริเวณบาดเจ็บ และมีอุปกรณ์รองรับ เช่น บาดเจ็บขา ให้นอนราบ ยกขาข้างที่บาดเจ็บให้สูงจากพื้นราบเล็กน้อยและวางหมอนไว้ใต้ขา |
| P (Protect) | R (Rest) | I (Ice) | C (Compression) | E (Elevation) |
|---|---|---|---|---|
| ป้องกันส่วนที่บาดเจ็บจากการบาดเจ็บเพิ่ม โดยใช้อุปกรณ์รองรับ หรือใช้ผ้ายืด (elastic bandage) พันกระชับไว้ | รับน้ำหนัก ออกแรง และใช้งานส่วนที่บาดเจ็บเท่าที่จะไม่เจ็บมากขึ้นหรือระดับเจ็บทนไหวเพื่อช่วยกระตุ้นการซ่อมแซมส่วนดังกล่าว | ใช้ความเย็นเพื่อลดการบวมและตุ่มพองโดยใช้หลัก cold compress | พันกระชับด้วยผ้ายืดเพื่อจำกัดการบวมอักเสบไว้และจำกัดการเคลื่อนไหวทุกเวลาแม้กระทั่งเวลานอน | ยกส่วนที่บาดเจ็บไว้ให้เหนือระดับของหัวใจเล็กน้อยเพื่อลดปริมาณของเลือดที่ไปยังบริเวณบาดเจ็บ และมีอุปกรณ์รองรับ |
ทั้งหมดนี้เป็นการอธิบายถึงอาการเจ็บปวดเฉียบพลัน ซุปอักเสบ และวิธีการดูแลเบื้องต้นครับ
รูปที่ 2 แผ่นเย็นและผ้ายืด เป็นอุปกรณ์ที่จะเป็นในกรณีเกิดการบาดเจ็บเฉียบพลัน ถ้าไม่สามารถจัดหาได้ ให้ใช้น้ำแข็งผสมน้ำอัตราส่วน 1 ต่อ 1 ใส่ถุงทดแทนแผ่นเย็น และใช้ผ้ามารัดกระชับแทนผ้ายืดได้
เรียบเรียงโดย กภ.อนุชัย พึ่งพระรัตนตรัย
เอกสารอ้างอิง
- International Association for the Study of Pain. Acute pain [Internet]. Washington (DC); 2021 [cited 2025 Mar 29]. Available from: https://www.iasp-pain.org/resources/topics/acute-pain/.
- Twaddle ML, Cooke KJ. Assessment of Pain & Common Pain Syndromes. In: Von Roenn JH, Paice JA, Preodor M, editors. CURRENT Diagnosis and Treatment of Pain. 1st ed. NY: McGraw-Hill Medical Pub. Div; 2006. p 10-20
- Vadivelu N, Whitney CJ, Sinatra RS. Pain Pathways and Acute Pain Processing. In: Sinatra RS, de Leon-Cassasola OA, Viscusi ER, Ginsberg B, editors. Acute Pain Management. Cambridge: Cambridge University Press; 2009. p. 3–20.
- Ashok J. Pain management in Orthopedic Patient. In: Kumar VM, editor. Essential Orthopedics: Principles & Practice. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers (P) Ltd; 2016. p 1849-64.
- Costigan M, Woolf CJ. Pain: molecular mechanisms. J Pain. 2000;1(3 Suppl):35-44.
- Pahwa R, Goyal A, Jialal I. Chronic Inflammation. [Updated 2023 Aug 7]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 [cited 2025 Apr 12]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493173.
- Nair A, Thankachen RU, Raj J, Gopi S. Inflammation, symptoms, benefits, reaction, and biochemistry. In: Gopi S, Amalraj A, Kunnumakkara A, Thomas S, editors. Inflammation and Natural Products. London, Academic Press; 2021. p 1-19.
- Busby C. The PRICE of injury treatment: out with the old and in with the new. ACSM's Health & Fitness Journal 2023;27(1):5-7.
- Microsoft Copilot. [Tearful pot of soup in anime style]. 2025. Available from: https://copilot.microsoft.com
